Fai 330 anos o
Tribunal da Inquisición de Santiago de Compostela declárase incompetente nun
preito que o enfrontaba coa xurisdición eclesiástica. Este fora promovido, e
posteriormente apelado, por Juan Antonio Posse de Soto contra Benito de
Mondragón, abade de Santa María de Beluso. O demandante, Juan Antonio Posse,
era médico titular do Santo Oficio da Inquisición de Santiago que reclamaba unhas
herdades de Figueiro, Rubín e Nogueira, lugares de Bon (Beluso).
A resolución dos
xuíces foi exemplarizante xa que non só se declararon incompetentes na desputa entre institucións, senón que “condenaron
ao demandante ás costas persoais e
procesais, o multaron en certa cantidade de mrs’ e outras cousas que dito auto
conten”.
A partires desta noticia precisaríanse moitas aclaracións sobre a mesma.
Pero logo de tantos séculos non é doado preguntar e responder de feito contundente e documentado a todos os interrogantes que
puideran xurdir.
Tratarei de buscarlle resposta ou polo menos dar pistas, a tres preguntas
que me fago:
-
Cal é a relación de Juan Antonio
Posse con Beluso como para dicir que esas terras eran súas?
Na ampla documentación manexada nunca apareceu relación directa ou
indirecta con Juan Antonio Posse de Soto médico do Sto. Oficio da Inquisición de
Santiago e señor do pazo do Souto en Sísamo-Carballo. Polo que as miñas pescudas
foron por coñecer quen fora a súa muller e se esta ou a súa familia tiña
relación con Bueu.
Atopei que esta chamábase Mª Antonia Freire de Castro e Gesto. Ata aquí nada
relevante pero ao ver o nome da súa nai acendeuse a luz de posibles pistas:
María Freire e Andrade.
Tendo en conta que, por esas datas, o abade de Bueu era o Comisario do Sto.
Oficio D. Fernando de la Rúa Freire e Andrade e que este era moi dado a
utilizar a súa influenza para facerse con moitísimas propiedades de forma cando
menos que sospeitosa...
Moita coincidencia que pola deriva que leva, pouco documentada, non gusto
de afondar.
-
As terras en litixio seguiron
pertencendo aos Mondragón?
Nun primeiro momento a resposta é clara que si, pois o tribunal declarouse
incompetente no litixio e polo tanto seguiron pertencendo aos beneficiarios da
fábrica de Sta. María de Beluso.
Dicir que este Benito Mondragón citado na sentencia (houbo outro co mesmo
nome e apelidos a finais do s. XVIII e principios do XIX) que doou á igrexa de
Beluso algunhas das terras que posuía, como a tomada de Baliños en 1671.
-
Sabemos algunha referencia máis
desas tres herdades?
Con toda probabilidade haxa máis referencias pero citarei, a modo de
exemplo, un documento aparecido século e medio despois nas que se describen dúas
das tres.
Atopámolas dentro dos ‘bens raíces’ da zona de Beluso da Liquidación e
partillas de Dna Mª Rosa Avalle, viúva de Pedro Plá, aos seu fillos en 1842:
- “En baldemaría del expto lugar de
Bon terro a labradío dela semba de tres cuartos, da por
la parte del norte con el Río de Rubín, por la del sur con riego de
agua, por la […]; de pensión al foral de requeijo del Marqués de Castelar de
que es cabezalero José Ferradás seis concas y cuarta de mediado; al de la
fábrica de esta parroqa dos más y media cuarta dela misma especie; y
un real y dos mrs a la Capilla de la concección de Ximeu: valor liqd
cuatrocientos noventa y dos”
-
- “En donde se nombra Figueiro comprendido
en el refdo lugar de Bon en Ysqueiro do valo, medio ferrado y cuatro
varas labradío, limita por la parte norte con camino común, por la del sud con
vallado y sanja, por la de levante con terrenos de los herederos de Vicente
Carballo y por el poniente con otro de los mismos y de Bartolomé Menduíña,
tienen de pensión medio ferrado de mediado de primicia de la cual se regula en
tres cientos cincuenta rs” vn”
Nota: Para acceder á documentación orixinal que hai no Arquivo
Histórico Nacional, sinatura: INQUISICIÓN,2040,Exp.3a sobre os Poderes para á apelación podedes premer aquí. Inicio da
transcrición da documentación
Anexo – 1
“En la ciudad de Santiago a veintinueve
días del mes de noviembre de mil seiscientos noventa y uno ante mi escribano y
testigos Pareció presente el Licenciado Dn Juan Antonio Posse de Soto médico
ministro titular del Santo Oficio de la Inquisición de este reino y dijo daría
y otorgaría todo su poder amplio a que de derecho. De régimen y bienes a Dn Tomás
Rei Veloso procurador de los Reales escribanos y del supremo de la Santa
Inquisición de España con cláusula de
jurar y su escritura, para en nombre del otorgante se presente en grado de apelación y como me da comienzo ante su Alteza los
Señores del dicho Consejo supremo de un auto
dado por los ojos de la Inquisición del Santo Oficio de este Reino en el pleito
que en el clérigo entre el responde contra Dn Benito de Mondragón reverendo de
Sta María Beluso de este arzobispado sobre y en reverendo de Ons bienes aquel otórgale
...”
Anexo-
2
“Ante mí, Suarez de Armesto en
nombre del Don Juan Antonio Posse de Soto médico y ministro titular de este
Santo Oficio, en este caso con el Licenciado Don Benito Mondragón rector de Santa
María de Beluso sobre la tomada que se dice de Figueiro heredades Rubín y Nogueira
en que a noticia de mi parte y mía es venido Vs:fuese absurdo dar Auto, Por
donde se abstuvo del conocimiento de esta Causa Condenando a mi parte en las costas Personales y
procesales, multándole y lo más que menciona a que me refiero y por ser perjudicial
y gravoso A mi parte por los motivos que resultan del pleito a su favor apoyando
decididamente a pelo de dicho Auto y su efecto para delante Ilustrísimo señor Inquisidor
General y señores del Supremo Consejo de la Inquisición pido y suplico a Vs: se
sirva admitir esta apelación en ambos efectos y que de ella se me dé testimonio
para poderla mejorar ante dichos señores con las instancias en tal caso
necesarias sobre lo que pido cumplimiento de justicia con costas Juro lo necesario=
Doctor Dn Antonio de Loira = García = Presentada en la Inquisición de Santiago.
Veintisiete días del mes de noviembre de mil
seiscientos y noventa y un años estando en la audiencia de la mañana los
señores inquisidores Don Matías Flores de Mora, licenciado Don Marcos Bierra de
Otero y Don Juan de Monroy = y por dichos señores inquisidores. Vista dijeron
por presentada júntese a los autos traslado y sin perjuicio de lo provisto se
le dé a él taparse el testimonio que pide y mejore su apelación dentro de
treinta días con apercibimiento …. De que hago fe = Don Francisco Antonio de
Parga = en la ciudad de Santiago a
veintiocho días del mes de noviembre de mil seiscientos noventa y uno años y
notario ministro de los Santo Oficio notifique el Auto de arriba a Antonio
Juarez de Armesto como procurador de esta parte en persona quedó … y que suplica
a su señoría los señores inquisidores …. Concederle la termino para…”
Anexos – 3
“Tomas Rei Veloso en nombre del
Doctor Dn Juan Antonio Posse de Sotto médico titular del Santo
Oficio de la Inquisición de la ciudad de Santiago= En pleito con el Lizdo
Don Benito Mondragón rector de Santa María de Beluso= sobre la tomada llamada de
Figueiro y heredades de Rubín y Nogueira=afirmándome en la apelación interpuesta
por mi parte y a mayor abundamiento apelando de nuevo al auto proveído en dicho
pleito por los Inquisidores Apostólicos, de dicha Santa Inquisición en que se
declararon por no jueces de dicho pleito y condenaron a mi parte en las
costas personales y procesales y le
multaron en cierta cantidad de mrs’ y otras cosas que dicho auto contiene â que
me refiero= me presento ante VA: en este grado y en cabida y forma que más
convenga= Y digo …“