(A que puido ser, a que foi e a que hai...)
Comezamos un pequeno percorrido no que iremos abrindo camiños, moitas veces ignorados, nos datos que a documentación agocha da memoria, neste caso, da Capela dos Stos. Reis en Bueu[1]. Memoria que a veces non se percibe clara, xa que é eclipsada polas personaxes que interveñen, polo esquecemento que impón o tempo ou pola falta de dilixencia/interese dos responsables de manter vivo ese patrimonio.
Remontándonos tempo atrás, como o século XVII, ou máis concretamente no ano 1686, estariamos a falar dunha capela fundada[2], a poucos metros da actual, polo Comisario da Inquisición e abade de Bueu, Fernando de la Rúa Freire e Andrade.
Agora ben, quixera contarlles algo menos coñecido, e para iso temos que ir un pouco cara atrás no tempo onde a noticia podería titularse: “O cura de Coiro, Melchor Mondragón, e o abade de Bueu, Fernando de la Rúa, comprométense a facer a medias unha capela baixo a advocación da Nosa Señora dos Stos Reis”. Estamos a falar do ano 1683, no que o Melchor de Mondragón testa e o pon de manifesto:
“Item digo: Y declaro qe a algunos días qe yo del Señor Comisario D. Fdo (Fernando) de larrua Freyre abbad de la fca de boeu emos tratado y ajustado mandar hacer y fabricar una hermita dedicada a honor de nuestra Señora de los Reyes y Su coste abíamos de Pagar de por mitad asta estar fenecida y acabada con sus imágenes y más aderezos necesarios y todo de por mitad”[3].
Onde pretendían facer a ermida? Dise que na Cruz das Abesadas. Aclarar que estaba situada onde podemos atopar o actual cruceiro de San Cosme (Coiro). Esa zona, a ambos lados da estrada que de aí vai á de Bueu-Cangas aínda no catastro figuran hoxe como as Besadas. Zona que, tal como fixo constar Melchor de Mondragón é linde das dúas parroquias, de Coiro e Bueu.
“… la qual se abía de hacer en la cruz de la abessada y dibission desta fca y la dha boeu tanto en un trmo como en otro en la qual aviamos defender sobre nuestros bienes”3.
A fundación da capela consistiría nunha misa cantada, o día de Reis, precedida dunha procesión desde o templo parroquial. Cada ano, de forma alternativa, sairían de Coiro ou Bueu cara a ermida. A procesión sería sufragada con 12 marabedís pola parroquia que non “procesionaba” ese ano.
“… una misa cantada perpetuamente en cada año y día de los Santos Reyes y a honor y alabança suya por el dia seis de henero en el qual dho dia aviamos de llevar alternatibamte ; asi nos dhos como nuestros sucessores a ambos beneficia la Procession a dha hermita y decir dha misa cantada y por ella pagas doce ms al cura qe fuese en procession…”3.
Melchor de Mondragón quería a toda costa que a capela foxe unha realidade para o cal deixaba bens que avalaran a metade da ermida e tamén reforza a petición a Fernando de la Rúa de facela:
“… y si esto fuere servido llevarme antes qe se aga dha hermita encargo a dho sr Comissaio tenga particular luz dado en acer se aga y de mis vienes se pague la mitad de su coste qe esta es mi voluntad pa honrra y gloria de los Santos Reyes […] Y aunqe asi quedamos ajustados no reprobo de hacer dha hermita del agora= mando y quiero y si quisiere dho Sr Comissao mandar se aga en la forma referida…”3.
Outra das preguntas que cabería facerse é: por que a advocación aos Stos Reis se pola Galicia non hai costume?
No caso de Melchor de Mondragón, por ser o epónimo[4] do seu nome e do seu irmán Gaspar e, como el mesmo indica, pola devoción que lles tiña.
“...qe esta es mi voluntad pa honrra y gloria de los Santos Reyes…”3.
No caso de Fernando de la Rúa: igual devoción procesaba aos Stos Reis amén de sinalar que por esas datas tiña un fillo de 4 anos chamado Baltasar Melchor e posteriormente, unha neta Melchora e outros descendentes con nome dalgún Rei Mago.
Ducias de preguntas poderían facerse e das que algunhas poderían ser respondidas documentalmente con relativa facilidade, outras non tanto. Mais, para non alongar estas notas procurarei facelo só cunhas poucas.
Quen era ese Melchor de Mondragón? Melchor de Mondragón Erenuzqueta estaba a ocupar a sede vacante que había na parroquia de Coiro[5] no ano 1680 e seguintes. Familiar dos curas, que de 1661 a 1792 eran reitores de Stª María de Beluso, Rafael e Benito Mondragón. Tamén podémolo sinalar como irmán[6] de Juan de Mondragón Abraldes e Erenuzqueta[7] casado con Isabel Lamas Ozores, pais do I Marqués de Sta Cruz: Andrés Ibáñez de Mondragón Ozores de Sotomaior... que é a quen lle pide se faga cargo das súas irmás cando el falecera:
“... y encargo pido y supco a mi sobrino el Sr d Andrés de Mondragón marqués de Sta Cruz[8] […] se sirva mirar y volver por la pausa desas pobres hermanas amparándolas con su abrigo”3.
[1] Levaba dez anos nunha carpeta, á espera de dalo a coñecer. Agora sae a luz polos ecos chegados do amigo Anxo Coya.
[2] Con 24 misas anuais e 2 cantadas (día de Reis e da Ascensión) con valor de 70 ducados.
[3] Testamento de Melchor de Mondragón, cura de Coiro ante o escribán: Pablo de Castro, 12-7-1683.
[4] Tamén dun cóengo de Santiago, tío da súa nai e da que esta herdou.
[5] Seus país, Juan de Mondragón e Isabel de Teixido eran patróns da dita igrexa, así como a de Beluso.
[6] Tamén tiña por irmás a Escolástica (que vivía con el na casa parroquial) e Bernarda que era monxa no convento de San Paio de Santiago de Compostela, a Benita, Gaspar e Diego que era tamén cura.
[7] Rexedor de Santiago e Familiar do Sto Oficio.
[8] A concesión do marquesado fora dada uns meses antes (8 de xaneiro de 1683) polo rei Carlos II.
