As tres capelas dos Santos Reis (2ª parte)

(A que puido ser, a que foi e a que hai...) 

(Continuación) 

Deste relato e dos que seguen compre facer algún comentario, puntualización ou mesmo contestar a algunhas preguntas como:

Cal era a súa relación/dependencia con Fernando de la Rúa? Para responder a isto habería que botar man da psicoloxía e logo especular cunha morea de factores que se intúen na biografía de Fernando de la Rúa, como o carácter dominante, ambición de posuír etc. Para ser máis precisos remitireime á documentación anterior á manexada ate agora, como pode ser unha actuación ante notario[1] en 1680 na que Melchor de Mondragón urxe a Fernando de la Rúa a buscar mestres, carpinteiro e canteiro, presupostar e contratar con eles as obras da “casa vella dos curas” de Coiro (reitoral). Fíxose todo ante o escribán Juan Fernández: Exhorto, presentación dos mestres de obras, presuposto e contratación da obra e case todo da man de Fernando de la Rúa...

“... a quien biene cometido p^a que cumpla con su honor llamando para la abalia^on que se manda, pedreros, carpinteros para q^e la miren, midan y tacen su valor estima^on an si de piedra como de madera sumándole p^a ello juram^to que hizo por su m^o dho Comissario dixo que lo obedece…”⁶.

Para comprender un pouco todo isto lembremos que Fernando de la Rúa era non só cura abade da parroquia veciña senón tamén persoa poderosa e temida, con status elevado, con moitas posesións nas Rías Baixas (o que tamén pode traducirse en intereses). E no caso concreto do lugar de Coiro que nos atinxe posuía pazos (Leirachán e A Retirosa), granxas e casas coas correspondentes terras de cultivo e monte. Pero o que mellor nos aclara e xustifica o papel de De la Rúa é que era o posuidor da sexta parte do beneficio curado da parroquia de Melchor de Mondragón.

E agora quizais sexa o momento de preguntarse, construíron ou non a capela dedicada aos Santos Reis no lugar das Besadas ou Abesadas? A resposta é que neses termos non. Mais habería que matizar algunha cousa... a capela acabou facéndose con fundación en abril de 1704[2], no lugar “da Sobreportela da Magdalena” que coincide coa zona das Bessadas, polo escribán Diego Ramírez Montejano cando, xa viúvo, estaba a vivir cunha neta de Fernando de la Rúa[3], Bernarda de la Rúa Freire[4], coa que tivo de 1698 a 1703 catro fillas, e coa que casaría en 1706[5], pasando a ser señores da casa de Leirachán[6].

Sinalar que a capela a puxo Diego Ramírez Montejano baixo a advocación, non dos Stos Reis[7], senón dun grupo de santos/a:

“San Diego, de mi nombre, San Caetano, Santa Barbara, San Marco, San Guillermo abogado de la nieblas y truenos por los muchos que suceden en el contorno y ocasionan una gran perdida de frutos, por quien tengo particular debocion de fabricar, hacer y fundar una capilla de advocación de dhos santos...”[8]

Cada un tiña unha misa anual e, a partir de 1710, ao regular como sería o padroado entre os seus herdeiros e dándose certas circunstancias[9] aparece, por vez primeira con referencia a esa ermida, o nome de S. Cosme:

“sean obligados anualmente mandar decir en la dha capilla otra misa rezada a onor del glorioso ssⁿ dⁿ Cosme cuya imagen se alla en dha capilla...”⁸.

Co tempo, cumprindo as mandas do fundador, quedou no imaxinario popular como a capela de San Cosme, baixo a advocación dos irmáns Cosme e Damián.

Quixera desmentir un erro transmitido de boca en boca no cal se atribuía á capela do Stos Reis de Bueu e á da catedral de Colonia (Alemaña) a exclusividade^[10] na advocación a ditos personaxes.

 Ante iso dicir que mesmo en España, son moitas as capelas e igrexas consagradas aos mesmos.

Citarei, a modo de exemplo, algunha:

Fanlo

Igrexas:

·        Na provincia de Huesca: no pobo de Javierrelate (Caldearenas), a de Fanlo (Barbastro), de Ara (Jaca), La Hoz de Jaca ...

·        En Castellón: a de Calstellnovo (fundada polos Borjas)...

·        Valencia: á da Praza da Constitución, a de Benissanó ...

Javierrelate

Capelas dentro de igrexas ou conventos:

·        En Burgos: Santo Domingo de Silos

·        La Orotava (Tenerife): No templo da parroquia da Orotava.

·        Madrid: Congregación das Bernardas...

E así poderíamos seguir con máis. Tamén por América, sobre todo en México: como Cajititlán (Tlajomulco de Zúñiga-Guadalajara), Tetela del Monte (Cuernavaca), Metztitlán (Hidalgo), Tupátaro..., ou en Perú como Andahuaylillas etc.

Logo que fai que a de Bueu sexa única? A parte da súa iconografía mariñeira, o seu deseñador, o seu pequeno tamaño é a súa dedicación exclusiva aos Reis Magos.

 

 Nota: Aproveito para felicitar e poñer en valor á Asociación Santos Reis pola potenciación da cultura e patrimonio no mantemento e arranxo da capela como da recuperación das dúas misas cantadas (6 de xaneiro e Ascensión), reparto da “parva” que na actualidade consiste en repartir gratuitamente roscón con chocolate quente, exposicións etc.

---

[1] Ante o escribán de Cangas, Juan (H) Fernández Rodríguez: “Dota^ón y funda^ón del abaz d. Melchor de Mondragón. Señor Provissor en sede Bacante” 1680. Folios 98-109

[2] Dotación e fundación no escribán Martín Castro o 7-4-1704 fol. 94-99vª e 8-7-1905 fol.45-46vª. A data que aparece no interior da capela é a de 1705.

[3] Este xa morrera en 1697.

[4] Filla natural recoñecida do capitán José Antonio de la Rúa Freire.

[5] A partires dese ano tivo tamén por fillos: Caetano; Manuel Antonio, Miguel, Francisca Antonia e Bernarda Francisca.

[6] Xa era da do Telleiro.

[7] Que xa había a de Fernando de la Rúa en Castrelo.

[8] Nombramiento de patrón y mejora… Escribán Francisco Pérez del Monte, xaneiro de 1710. Folio 8-9vª

[9] Circunstancias relacionadas co que o padroado tivese que pasar a algún dos fillos da 1ª muller.

[10] Consaciente ou non, nalgún momento eu tamén o fixen.