«Revista
Destino. Ano 1942, nº. 254 (30 maio 1942) Páx. 7»
Historia
da familia dos Xirivaos que de labregos fixéronse mariñeiros o que fixo que caeran
en desgraza... Historias de naufraxios, premonicións, espíritos...
Bueu
entra coma lugar onde aparece e onde é enterrado un dos Xirivaos…. O pazo do Casal, nese tempo taberna de Miguel
Costas Acuña[1],
a praia de Lapamán,...
Vale
a pena escoitar estas historias de raíces mariñeiras, da man de Cunqueiro:
“Perdeuse no Gran Sol.
As cadernas do ceo tremían, azoutadas por un Norés cego e frío. A néboa enchía
ata os bordos o pozo do mar. O «Sisán» rodou na tempestade, como bébedo.
Desapareceu sen deixar rastro. O Viluco deixaba sete fillos, o Carba, seis...
Os xornais de Vigo publicaron as consabidas fotografías de mulleres enloitadas,
nenos con grandes ollos pasmados. Retrataron a nai do grumete, Pedriño, o
Xirivao. Eu coñecía a Pedriño. Era moi medrado, claro dos ollos, tostado na
rillotería da ribeira. Era moi alegre rapaz. Ao seu pai, o Xirivao, levoullo o
mar, facendo unha costeira do bonito. A nai quixo apartar ao neno da vida
mariñeira, buscándolle un oficio en terra, nas fábricas, en calquera parte?
Atopeino lavando vasos na taberna de Redondelo.
-¿Sabe? -díxome-.
Embárcome no «Sisán». Vai ao mar do Sol.
A nai liárase cun
mecánico e desentendíase do fillo.
-O Viluco non quería
levarme, pero o Sendón di que haberá mala mar mentres estea un Xirivao en
terra. Si me dera aquilo!...
Eu lle prometera a Pedriño
unha vella cazadora de coiro para a súa primeira viaxe. Dinlla. Embarcouse con
ela e con ela morrería. Eu levábaa posta aquela tarde chuviosa, con Luisa…
Pobre Pedriño! O Cazás, apestando a augardente, colleume do brazo na taberna do
Redondelo, achegou a súa boca desdentada ao meu oído e murmurou algo.
-Que?
-Viron o «Sisán». Din
que tiñan unha promesa en San Andrés e veñen a ela.
O Cazás estaba
bastante bébedo, pero el non soñara nin inventara a aparición do «Sisán».
- Víronos uns de
Bouzas, cerca da Estaca.
-Mirarían ao Pedriño
coa cazadora? -preguntei sorrindo.
-E mirarían! – respondeu,
grave, o Cazás.
Correuse a historia
por Cangas. Pepa, a do Viluco, foi a Pontevedra a consultalo coas cartas. Saíu que si. Unha filla do Carba viu en sonos ao seu
pai, coa cara destrozada e os ollos abertos, abertos, …
Esqueceuse a historia,
como se esquecen todas as historias dos navíos perdidos e dos mariñeiros afogados.
Pasaron varios anos. Eu ía a pe de Bueu a Cangas e parei no casal de Acuña a
beber un pouco. Estaba alí o Cazás, que levaba o mesmo camiño ca min.
-Acórdase do «Sisán»?
-preguntoume.
-Acordo.
-Volvérono a mirar. O
miran dúas ou tres veces ao ano. Mirárono preto de Ons.
-E Pedriño tiña a
cazadora posta?
-Tiña! Encargueille ao
Xemil que mirara ben se o cruzaban. E viu. Pedriño estaba coa cazadora, sentado
a popa. Miraron ao Viluco e a Manuel de Goás e ao Mañá. O Xemil é arriscado e
quixo abordalo, pero desapareceu de repente «a pantasma» … O Cazás meditaba
algo. O Cazás tiña entre peito e as costas unha historia.
-Quen faría o feitizo?
-dixo-. Non se saberá nunca, pero eu creo que foi o pai de Pedriño, o Xirivao, o
que se afogou na costeira do ano vinte. R o Cazás contou a historia do Xirivao.
Mellor dito dos dous Xirivaos.
Os Xirivaos eran de
terra dentro, de Pazos de Borbén, que é país de montañas. En Cangas traballaban
as terras de millo e os viñedos. Eran labregos, que non mariñeiros, e o vello
Xirivao, o avó de Pedriño non gustaba do mar. Colleitas son as da terra, o pan e
o viño, e daba todo o mar, todos os peixes e fantasías do mar, por un cacho de boroa
dourada, recendendo á cochura, e unha cunca daquel branco alegre e pícaro do
Morrazo… O Xirivao era un labrego; non paseaba polo peirao nin acudía a ver a chegada
das barcas. O Xirvao gozaba contemplando as terras, as árbores, os cumes que
asoman sobre Vigo, terra dentro. Cando o fillo, Manuel, negouse a traballar na
terra e quixo saír ao mar, o vello Xirivao pegoulle e o deixou por morto no curral.
Pero Manuel escapou e andou de barca en barca e de «bou» en «bou» e un día
aprobou para patrón de pesca. O Xirivao vello marchouse de Cangas e non se volveu
a saber del. Dicían que maldixese ao fillo e ao mar, que profetizara mil calamidades
aos Xirivaos que saíran ao mar.
-Nin afogados teredes
paz! -maldixo.
Manuel Xirivao era
patrón de pesca del «Lourditas». Casouse con A Raíña, que era mociña moi
pulida, medio modista. O Xirivao pasaba os traballos do mar, pero consolábase
coa Raíña, que era unha muller melosa, moi coqueta e moi apañada. Andaba moi
linda e tiña a casa como un espello. O Xirivao pensaba que con el navegaba a sorte.
Pero na costeira do ano vinte quebrou a racha e o «Lourditas» perdeuse fronte a
Leixoes. Salvouse o Piquín.
-Ao Xirivao agarrouno un
golpe de mar e levouno polo aire. Aínds o miramos uns minutos, a babor. Non podiamos
facer nada. Corríamos sen goberno. O cadáver del Xirivao apareceu na praia de
Gudiá.
O Piquín vira o
cadáver; recoñeceuno. Era Manuel O Xirivao, comido polo mar, inchado e podre,
pero O Xirivao, patrón de pesca do «Lourditas». Enterrárono …
Un mes despois, cerca
de Bueu, na praia de Lapamán, apareceu un cadáver. Tería como cinco días de
mar. Identificárono: era Manuel O Xirivao. Imposible! Pero non había dúbida:
era Manuel O Xirivao, o afogado de Leixoes. Enterrárono en Bueu.
O Piquín non quixo
crelo. O Piquín estivo en Gudiá o día do enterro do Xirivao e tamén estivo en
Bueu. Era o mesmo cadáver, coa mesma roupa esnaquizada, a mesma inchazón, a mesma
podremia … O Piquín enfermou e vía ao Xirivao en todas partes.
-Un día heino de mirar
afogado de verdade, dicía.
Unha mañá atoparon a
Piquín no cemiterio de Bueu. Volvérase louco. Morreu entre horribles medos,
gritando, rexeitando coas mans ao Xirivao, ao patrón do «Lourditas», que non
estaba afogado, que estaba sentado na cama do Piquín remendando unha rede, unha
rede branca, que cheiraba a carne podrecida.
A muller do Xirivao, A
Raíña, deu a luz. Pedriño era neno medrado, vivaz, rillote. O levaron a San
Benito o Negro, para que os aires do pai non lle acollesen. Creceu xogando na praia.
A Raíña dérase un pouco á bebida e pegaba ao rapaz. Non quería que fose mariñeiro.
Pedrín andou de criado polas aldeas. A Raíña tiña corenta anos, pero aínda
conservaba aquel garabeo, aquel donaire, aquela polidura. O mecánico, Xusto, roldábaa
e terminaron por enrolarse xuntos. A Raíña despreocupouse do fillo, que veu de
mozo á taberna do Redondelo. Pedriño tiña a fantasía do mar. Contaba a historia
de seu padre.
-Como quería o mar a meu
padre, que o tróuxoo ata Bueu.
O Viluco non quería
embarcar ao rapaz. Pero Sendón impúxose. O Sendón aseguraba que o Piquín había
sido toda a súa vida un quisicosa, que nin o mar o quixo, e que o Xirivao era
un fachendoso, un mariñeiro, un temón, un aparello, un borracho. O Sendón
embarcou a Pedriño no «Sisán».
-Pórtate ben -lle dixo-,
que o mar é moi agradecido.
-Esto do «Sisán»
-comentou o Cazás, é cousa dos Xirivaos. Non está ben mudar de casta. O labrego
para a terra e os mariñeiros para o mar. O contrario é como casarse con estranxeira
ou muller que non sexa da mesma clase dun. Entón veñen os amores desesperados…
O Cazás tiña razón. Eu
pretendía comprender isto ben. Oía a Pedriño: «Cómo quería o mar a meu pai!» Se,
tiña razón o Sendón, o mar é moi agradecido. A terra non é así, devora
cadáveres. A riqueza do mar é maior: devora homes vivos; é cega e apaixonada,
ten sangue nas veas e pódete acariciar coa man, mentres roda a ola polas areas e
a espuma murmura, murmura como unha nana… E lévate a ela, ao seu peito, ao seu
ventre, aos seus beizos, ás súas colleitas, cando es mozo aínda e tes a boca
fresca, os ollos alegres, o corazón latendo. Os Xirivaos deixáronse coller polo
ancho mar. Viñeran da montaña, pero aquí, na ribeira, fixéronselles os ollos
claros… Calquera día, un mariñeiro de Ons ou de Estribela cruzarase co «Sisán»,
que levará na ponte de mando a Pedriño e a Manuel O Xirivao botando a rede con O
Sendón, con O Mañá, con O Xemil, con O Villuco, con Maumau, con Manuel de Goás,
con Pedro de Forxán,…, con todos os que deixaron o millo e o viñedo polo Gran
Sol e a fantasía do mar… O mar é moi agradecido”.
Álvaro Cunqueiro
Ningún comentario:
Publicar un comentario